محمدمعین تتویتَتَّوی، محمدمعین بن محمدامین، عالم و فقیه و صوفی قرن دوازدهم در شبه قاره است. ۱ - آغاز زندگی تَتَّویدر تَتَّه از بلاد سند به دنیا آمد. نخست نزد شیخ عنایت اللّه سندی کسب علم کرد، سپس به دهلی رفت و نزد شاه ولی اللّه دهلوی علم آموخت و بعدها به زادگاه خود بازگشت. [۱]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۶، ص۳۵۱، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
وی از ابوالقاسم نقشبندی اخذ طریقت کرد و سپس از محضر سیدعبداللطیف بهره برد. حدیث و کلام را بخوبی می‌دانست، در ادبیات مهارت داشت و شعر نیکو می‌گفت، به وجد و سماع تمایل و از موسیقی اطلاع داشت. [۲]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۶، ص۳۵۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
حکام عصرش او را تکریم می‌کردند و به دیدارش می‌رفتند. ۲ - وفات تَتَّویوی در ۱۱۶۱ در حال سماع و تواجد وفات کرد. مرقد وی زیر قدم ابوالقاسم نقشبندی و بدون کتیبه است. شاعرانی مانند محسن تتّوی و شرف الدین علی نعمت اللّه تتوی در مدح و رثای او شعر سروده‌اند. [۳]
غلام علی شیرین عزت اللّه قانع، تحفة الکرام، ج۳، بخش۱، ص۳۷۰، پانویس۴، چاپ حسام الدین راشدی، حیدرآباد سند ۱۹۷۱.
[۴]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، ج۱، ص۲۴۱، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۵]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۶، ص۳۵۵، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
۳ - تالیفات تَتَّویآثار بسیاری از تتّوی بجا مانده که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: رساله اویسیه، به فارسی؛ رساله شرح رموز عقائد الصوفیه، به فارسی [۶]
غلام علی شیرین عزت اللّه قانع، تحفه الکرام، ج۳، بخش ۱، ص۳۷۰، پانویس ۴، چاپ حسام الدین راشدی، حیدرآباد سند ۱۹۷۱.
[۷]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، ج۱، ص۲۴۳، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
دو رساله در بیان اثبات رفع الیدین (در رکوع و سجود )، به فارسی و عربی؛ رساله در تردید ابن الهمام (رساله‌ای فقهی درباره نماز جماعت)؛ ایقاظ الوسنان؛ غایة الفسخ لمسئلة النسخ؛ رساله در تحقیق اهل بیت؛ و دراسات اللبیب فی الاسوة الحسنة بالحبیب، [۸]
محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، ج۱، ص۲۴۴، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸.
[۹]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۶، ص۳۵۲، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
که مهمترین نوشته اوست.
۴ - مذهب تتّویتتّوی تأدب به آداب ابوحنیفه را لازم و او را امام مفترض الطاعة می‌دانست و از آرای او در مقابل اقوال مختلف دفاع می‌کرد. [۱۰]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۶، ص۳۵۲ـ۳۵۳، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
۵ - نظر تتّوی در زمان مخالفت اقوال با احادیثبه نظر تتّوی هر گاه اقوال فقیهان با احادیث صحیح مخالف باشد، باید به اجتهاد عمل کرد. [۱۱]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۶، ص۳۵۴، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
او نظر کسانی مانند شیخ عبدالحق بن سیف الدین بخاری را که در اینگونه موارد قول فقها را رجحان می‌دهند، مردود می‌دانست و مثالهایی در رد نظر وی می‌آورد. به گفته وی صحابه و فقهای صالح در روزگار گذشته در این گونه موارد به سنّت و احادیث صحیح عمل می‌کردند نه به رأی و عقیده خود. وی رها کردن احادیث را به استناد فتوا درست نمی‌دانست و بر آن بود که عقیده فقهای متأخر نیز همین بوده است و محیی الدین ابن عربی در اینگونه موارد عمل به احادیث را واجب و عمل به رأی و نظر فقیه را حرام می‌داند. [۱۲]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۶، ص۳۵۴، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
۶ - نظر تتّوی در مورد اجماع اهل بیتهمچنین از نظر وی اجماع اهل بیت نبوت و عمل آن‌ها حجت بوده و از عمل اهل مدینه اقوی' است. مقصود او از اهل بیت، اولاد پیامبر و خویشان او و خدمتگزاران و وابستگان ایشان و نیز زنان رسول صلی‌اللّه‌علیه‌وآله‌و‌سلم است. [۱۳]
عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۶، ص۳۵۴ـ۳۵۵، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸.
۷ - فهرست منابع(۱) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع و النواظر، ج۶، حیدرآباد دکن ۱۳۹۸/۱۹۷۸. (۲) محمدابراهیم خلیل تتّوی، تذکرة تکملة مقالات الشعرا، چاپ حسام الدین راشدی، کراچی ۱۹۵۸. (۳) غلام علی شیرین عزت اللّه قانع، تحفة الکرام، ج۳، بخش ۱، چاپ حسام الدین راشدی، حیدرآباد سند ۱۹۷۱. ۸ - پانویس
۹ - منابعدانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «تَتَّوی»، شماره۳۲۷۰. |